Massachusetts – Mart ayı başlarında göstericilerle polis arasında günlerce süren kitlesel protestolar ve çatışmalardan sonra, Kafkasya’da eski bir Sovyet devleti olan Georgia’nın iktidar partisi baskılara yenik düştü ve önerilen yabancı ajan yasalarını geri çekti. Ancak Gürcü girişimini ve çöküşünü çevreleyen kargaşa ve medyanın ilgisi, yabancı sermayeli medyayı ve sivil toplum kuruluşlarını veya STK’ları hedef alan bu tür yasalar söz konusu olduğunda daha büyük bir eğilimi gölgelememelidir. Son on yılda, dünyanın dört bir yanındaki ülkelerde ortaya çıktılar.
Çin, Hindistan, Kamboçya, Avustralya ve Uganda, kayıtlarında yabancı ajan kanunları olan onlarca ülke arasında yer alıyor.
Gürcistan yasalarının yürürlükten kaldırılmasından birkaç gün sonra Politico, Avrupa Birliği’nin kendi yabancı ajan sicilini geliştirdiğini bildirdi.
Son yıllarda bu yasaların çıkarılmasına yönelik itici güç, artan uluslararası gerilimlerden ve ulusal makamların iç işlere ve kamuoyuna yabancı etkisine ilişkin endişelerinden geldi.
“Yabancı temsilciler” yasalarının yorumlanması ve uygulanması, yargı alanından yargı alanına değişir. Ancak hepsi, yabancı fon veya “etki” ile kuruluşların kaydedilmesini ve hariç tutulmasını gerektirir. Çoğu durumda, faaliyetleri de makul olmayan bir şekilde kısıtlanmıştır.
Yabancı ajan olarak sınıflandırılan STK’ları temsil etme deneyimime göre, bu tür yasalar insan hakları ve sosyal yardım sağlayan veya devlet kurumlarının şeffaflığını izleyen gruplara karşı bir araç olarak kullanılabilir. Uluslararası faaliyetlerde herhangi bir şekilde yer alan ve bir devlet tarafından iç politikayı veya kamuoyunu etkilediği kabul edilen herhangi bir kuruluş, yabancı ajan olarak tanınma riski taşır.
Gürcistan’daki mevzuat, fonlarının yüzde 20’sinden fazlasını yurt dışından alan sivil toplum kuruluşlarının ve medya kuruluşlarının “yabancı etkiye sahip ajanların” özel bir kaydında listelenmesini gerektirecektir. Ayrıca yıllık mali beyanda bulunmaları veya 9.500 dolar para cezasına çarptırılmaları gerekecekti.
Georgia yasa tasarısının yazarları, bunu herhangi bir “yabancı müvekkilinin temsilcisi” için geçerli olan ABD Yabancı Ajanlar Kayıt Yasasına veya FARA’ya benzettiler.
Ancak eleştirmenler, bunun Rusya’nın daha baskıcı yabancı ajan yasasının bir kopyası olduğunu savundu. İnsan hakları grupları, Rus yasalarının Kremlin’in STK’ların ve bağımsız medyanın çalışmalarını engellemesine ve muhalif vatandaşları taciz etmesine izin verdiğini söylüyor.
Rusya’nın 2012’de yabancı ajan yasasını geçirmesinden bu yana, yetkililerin bir STK’nın yabancı ajan olup olmadığını belirlemek için “siyasi faaliyet”, “yabancı finansman” ve “yabancı etki” gibi belirsiz yasal terimler kullandığını gördüm. Bu belirsiz yasal kavramlar, yürütme makamlarının ve mahkemelerin kanunu istedikleri kadar geniş yorumlamalarına ve kimin yabancı ajan olup olmadığına keyfi olarak karar vermelerine olanak tanır.
Ve yabancı ajanların bu geniş ve keyfi sınıflandırması Rusya’ya özgü değil. Daha demokratik ülkelerdeki yabancı ajan kanunları için de geçerlidir. Ancak bir rejim ne kadar otoriter olursa, bu kanunların sivil toplum üzerindeki olumsuz etkisi de o kadar fazladır.
İlk yabancı ajan yasası olan FARA, Nazi propagandasına karşı 1938’de ABD’de çıkarıldı. Bu yasa halen yürürlüktedir, ancak büyük değişikliklere uğramıştır. Propaganda kavramı ondan kayboldu ve belirtilen amacı ABD’deki yabancı etkileri tespit etmek ve ulusal güvenliğe yönelik tehditleri ele almak.
FARA, sivil topluma baskıcı kısıtlamalar getirmezken, istenirse çok geniş yorumlanabilir. FARA birimi tarafından bireysel taleplere verilen çok sayıda tavsiye, kimin yabancı ajan olarak kaydolması gerektiğini belirlemenin ne kadar zor olabileceğini gösteriyor.
Hem Rusya hem de Gürcistan, kendi yabancı ajan yasalarını hazırlarken FARA’ya atıfta bulundu. Bununla birlikte, mevzuatları ile FARA’nınki arasında önemli bir fark vardır: Rusça ve artık terkedilmiş Gürcüce versiyonlarda, “yabancı ajanların” yabancı bir hükümet, siyasi parti, şirket veya şahıs adına faaliyetler yürütmesi gerekli değildir. .
Bu nedenle, “yabancı ajan” ve “yabancı etki ajanı” terimlerinin kullanımı yasal olarak yanlıştır – ajans faaliyetinin kanıtlanmasına bile gerek yoktur.
Bununla birlikte, “yabancı ajan” olarak etiketlenenler için yasal sonuçlar çok gerçektir. Rusya’da bu kuruluşların devlet okullarındaki eğitim faaliyetlerine katılmalarına, halka açık etkinlikler düzenlemelerine veya çocuklar için materyal üretmelerine veya dağıtmalarına izin verilmemektedir. Ve programları ve faaliyetleri, kanunları çiğnemeseler bile hükümet yetkilileri tarafından iptal edilebilir.
Diğer ülkelerdeki benzer yasalar da medeni hak ve özgürlükleri ihlal etmektedir. Çin yasaları, STK’ların faaliyetlerini yürütmek ve güvenlik makamlarına kayıt olmak için hükümet izni almalarını ve ayrıca faaliyet göstermelerini esasen imkansız hale getiren bir dizi başka ciddi kısıtlamayı gerektirir. The Guardian gazetesinin belirttiği gibi, “yabancı STK’lar siyasi veya dini faaliyetlerden kaçınmalı veya ‘Çin’in ulusal çıkarlarına’ veya ‘etnik birliğine’ zarar verecek şekilde davranmalıdır.”
Uganda’da STK’lar, Bölge STK İzleme Komitesinden ve yerel yönetimden izin almadıkça ülkenin herhangi bir yerinde faaliyet gösteremezler. Ayrıca hükümet temsilcileriyle bir mutabakat zaptı imzalamaları gerekir.
2022’de Uluslararası Af Örgütü ve İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi uluslararası insan hakları örgütleri, Hindistan hükümetini bu yasayı uygulamayı bırakmaya çağırdı. Yabancı Katkı Yönetmeliği Yasası sivil topluma.
Yasanın, insan hakları ihlallerini izleyen önde gelen bir yerel STK olan Sosyal Endişeleri Teşvik Merkezi’ni kovuşturmak için kullanıldığını savundular. Hintli yetkililer, grubu “Hindistan’ın insan hakları sicilini olumsuz bir şekilde … Hindistan’ın imajına zarar verecek şekilde temsil etmekle” suçladı ve ofisi aradı ve belgelere el koydu.
STK’lar için bu yasal sonuçların yanı sıra, devletin yabancı ajanlara karşı söylemi, vatandaşları önemli STK’lara ve insan haklarını koruyan ve kamu hizmeti sunan diğer kuruluşlara güvenmemeye yönlendirebilir.
Ve yabancı ajan yasasının bireylere adil olmayan bir şekilde uygulanması, Sovyet “ulus düşmanları” retoriğine dönüşe yol açar. Vladimir Putin’in, Batı’nın çıkarları doğrultusunda Rusya’yı yok etmek isteyen kimliği belirsiz “pislik ve vatan hainleri” ve “beşinci kol”a yönelik sözleri bu söylemin aşırı bir tezahürüdür.
Uluslararası mahkemeler, yabancı ajan yasalarının vatandaşların hak ve özgürlüklerini nasıl ihlal ettiğini kabul etti.
Haziran 2022’de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Rusya’nın yabancı ajan olarak kabul edilen STK’larla ilgili olarak toplanma ve örgütlenme özgürlüğünü ihlal ettiğine karar verdi. İki yıl önce Avrupa Adalet Divanı, Macaristan’ın yabancı ajanlar yasasının bireysel hak ve özgürlükleri hukuka aykırı bir şekilde ihlal ettiğine ve Avrupa Birliği İnsan Hakları Şartı’na aykırı olduğuna karar verdi. Ancak, Rusya ve Macaristan’daki mevzuat bozulmadan kaldığından, her iki karar da herhangi bir pratik sonuç vermedi.
2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ve ABD ve Kanada’daki seçimlere yabancı müdahalesinin ardından, devlet egemenliğini korumaya yönelik önlemler daha popüler hale geldi.
Ülkeler yolsuzluğu, kara para aklamayı, terörün finansmanını ve diğer suçları engellemek için mali işlemlerde şeffaflığı sağlamalıdır.
Ancak, yasalara uyan STK’ları, bağımsız medyayı ve bireyleri damgalayan ve sınırlayan yabancı ajanlar için gereksiz yere geniş yasalar oluşturmak demokratik değerleri tehdit ediyor.